Leefmilieu

Met de bouw van zijn eigen woning bewees Matthieu Delatte dat er ook op een andere manieren lage-energiewoningen kunnen worden gerealiseerd. Betaalbare, technisch eenvoudige en ecologisch verantwoorde manieren  bovendien, zelfs als de bouwgrond (op een helling) op het eerste zicht van die aard lijkt dat er onmogelijk een woning op kan worden gebouwd.

De inplanting van het gebouw op een helling zorgde ervoor dat Matthieu Delatte bioklimaatprincipes kon integreren. Centraal in de woning en in de visie van de architect is het terugkeren naar de warmte van vroeger, via het gebruik van een CO2-neutrale massieve kachel. Een werf van 6 maanden, natuurlijke en warme materialen en afwerkingen die zelf geleidelijk kunnen worden uitgevoerd, zorgden ervoor dat de familie snel in het huis kon wonen en kon besparen.

De eengezinswoning  werd gebouwd op een uitermate smal bouwperceel met een groot niveauverschil, waardoor er keermuren moesten worden gebouwd om de grond tegen te houden.  Precies deze inplanting zorgde er evenwel voor dat Matthieu Delatte een woning kon realiseren door bioklimaatprincipes te integreren. Zo werd de naar het zuiden georiënteerde  straatgevel ruim geopend om zoveel mogelijk zon binnen te laten. De achtergevel werd half ingegraven, waardoor de warmteverliezen aan de noordkant beperkt blijven en de warmte door inertie opgeslagen kan worden in een muur die is geïsoleerd met hennepkalk. De ventilatie  gebeurt op natuurlijke wijze. Om in de winter de warmte van de zon binnen te laten, werd voor beglazing met een hoge zonnefactor (g=0,64) gekozen. In de zomer zorgt de weelderige begroeiing langs de zuidkant voor de nodige beschutting . Een CO2-neutrale massieve kachel voorziet in de verwarmingsbehoeften (geschat op 41 kWh/m²per jaar).De haard is centraal in de woning  ingeplant en staat ook centraal in de basisvisie die de architect op wonen heeft. Hij is er namelijk van overtuigd dat de mens het nodig heeft om zich aan de haard te kunnen verwarmen. De enige ‘technologische ingreep’ die de architect trof, is een dakbedekking met thermische zonnecollectoren en een zonneboiler die 70% van de energiebehoeften voor sanitair warm water kan dekken. Verder werd op het dak een tank van 5.200 liter voorzien, om regenwater in op te vangen.

Uit ecologische en comfortoverwegingen werd het houtskeletgebouw geïsoleerd met natuurlijke materialen: strobalen in de bovengrondse buitenmuren met een totale dikte van 36 cm en kalk-hennepbeton in de ingegraven muren. Matthieu Delatte koos deze materialen omdat ze niet alleen volledig biologisch afbreekbaar en goedkoop zijn, maar ook een grote thermische inertie hebben: ze slaan de warmte op en geven die langzaam weer af. Bovendien regelen ze op natuurlijke wijze de vochtigheidsgraad in de woning.  De hoge volumemassa van het stro noopte de architect er evenwel toe een alternatief te vinden voor de opbouw van de scheidingsmuren boven de grote vensteropeningen. Die werden uitgevoerd met een houten geraamte waarin houtwol als isolator geblazen werd. De buitenpleisterlagen zijn op basis van gipskalk, en de binnenpleisterlagen op basis van klei en kalk. Alle bouwmaterialen werden gekozen omwille van hun economische, technische en ecologische eigenschappen, hun lokale herkomst, en hun vermogen om een  gezond binnenklimaat te garanderen.  Het welzijn voor de bewoners was voor de architect prioritair en dat zonder dat dit per se met grote luxe gepaard hoefde te gaan. De woning is in de bouwfase dan ook op alle vlakken bewust bescheiden gehouden. Naarmate de tijd vordert en de portemonnee van de bewoners het toelaat, kan de woning geleidelijk aan worden verbeterd en aangepast worden aan de behoeften van de bewoners

Dit huis werd meer dan een eeuw geleden gebouwd in La Roche-en-Ardenne, een historische stad die leeft van het toerisme. Er bleef alleen maar een ruïne van over, waarvan enkel de muren gespaard konden blijven. Het doel van de restauratie was om de woning volledig te moderniseren, maar wel met respect voor het patrimonium. Op architecturaal, maar ook op familiaal vlak, want er woonden achtereenvolgens vijf generaties van dezelfde familie die heel erg aan de woning gehecht waren. Deze realisatie verleidde de jury vooral door zijn eenvoud. Er kwamen geen dure technieken aan te pas: de ruïne is gerestaureerd met een minimum aan kosten, materiaal en energie. Er is maximaal gebruikgemaakt van de oppervlakte van 90m2 om er een functioneel en comfortabel vakantiehuis van te maken voor 6 personen.
 

EVA vzw werd in 2000 door een aantal studenten opgericht te Gent en is ondertussen uitgegroeid tot een van de grootste en meest actieve vegetarische organisaties ter wereld. EVA werkt rond het thema van vleesvermindering – en focust hierbij heel hard op een positief verhaal naar diverse doelgroepen toe.

Te veel vlees …

Vlees is in. Steeds meer mensen in de wereld willen regelmatig vlees op hun bord. Dit is evenwel geen onschuldige evolutie. Want de realiteit geeft andere signalen : het vlees dat we eten komt immers niet uit de lucht vallen. Het is het resultaat van veeteelt. En een grote veeteelt heeft vele negatieve gevolgen. Zo behoort veeteelt volgens de Wereldvoedselorganisatie tot de top drie oorzaken van elk belangrijk milieuprobleem: klimaatverandering, luchtvervuiling, landdegradatie, verlies aan biodiversiteit en waterschaarste.

Daarnaast leidt de toenemende veeteelt ook tot een verhoging van de graanprijzen – wat vooral problematisch is voor de arme mensen uit het Zuiden – want hun voeding wordt duurder. Voor de mensen die wel veel vlees consumeren is het ook al geen goede zaak : een te hoge vleesconsumptie betekent meer kans op onder hart- en vaatziekten, overgewicht en diabetes. En dus meteen ook hogere gezondheidskosten. En dan hebben we het nog niet over het dierenwelzijn gehad…

Zonder opgestoken vinger

Het verminderen van onze vleesconsumptie zou dan eigenlijk een evidente en prioritaire zaak moeten zijn. Maar wat we op ons bord willen leggen behoort tradioneel tot de private levenssfeer – een wereld waar regulering geen plaats heeft. En die vegetariërs – zijn dat allemaal geen geitenwollen fanatici? Het mag duidelijk zijn: EVA zet zich volop in een context waar er sterke meningen pro en contra zijn.

Het unieke van EVA is haar positionering. Deze wordt gekarakteriseerd door toegankelijkheid, positiviteit en laagdrempeligheid. EVA communiceert op een verstaanbare manier tot een heel diverse doelgroep, en brengt hierbij een positieve boodschap die de nadruk legt op de voordelen van de alternatieven voor vlees. Mensen houden immers van lekker eten, van samen lekker eten. EVA toont aan hoe dat ook vleesarm kan. Niet moraliseren, maar motiveren, dus. Voorbeelden hiervan zijn de eigentijdse publicaties, de kleurrijke veggie stadsplannen (waar lekker en vleesarm eten) of de sprankelende kooklessen (ook online!)

EVA vergeet hierbij niet de sociale dimensie van haar verhaal – er is het Noord-Zuid verhaal van stijgende graanprijzen. Maar daarnaast werkt EVA ook nauw samen met een aantal OCMW’s waarbij getoond wordt hoe men gezond, vleesarm en toch goedkoop kan eten. EVA beseft goed dat haar impact niet alleen afhangt van de stijl van haar communicatie, maar ook van de kwaliteit van de inhoud. De informatie die EVA geeft is dan ook altijd dubbel gecheckt, en gebaseerd op objectief, wetenschappelijk materiaal.

Dankzij deze combinatie van stijl en inhoud wist EVA zich als organisatie snel te ontwikkelen. EVA geeft in 2009 werk aan 4,5 FTE’s, het aantal leden groeit sterk (tot 3000), vrijwilligers zetten antennes in andere steden op en als enige vegetarische organisatie krijgt EVA ook subsidies.

Veggie day

Een belangrijk speerpunt binnen de acties van EVA is haar ‘Donderdag Veggiedag’-campagne die opgestart werd in Gent – en al op veel nationale en internationale belangstelling kon rekenen. Een dag per week geen vlees – maar toch nog lekker eten. Een simpel idee, maar als het concept gerepliceerd wordt zal het een grote invloed hebben op mens, milieu en maatschappij.

Sinds de jaren ’80 werkt het Robert Schuman Instituut voor beroeps- en technisch onderwijs, in de Duitstalige Gemeenschap, aan een pedagogisch project rond het concept van milieubehoud en duurzame ontwikkeling.

In het begin waren er bomen

Zoals zo veel scholen begon het Robert Schuman Instituut in de jaren ’80 samen met de leerlingen activiteiten te organiseren rond het thema ‘natuur’ : er werden hagen en inheemse boomsoorten aangeplant, een educatieve vijver gegraven, bloemenvelden gezaaid, enz. Wat is daar nu, twintig jaar later, van overgebleven ? Om te beginnen, een prachtige groene krans die de gebouwen omhult. En verder : een stevig pedagogisch project, dat stap voor stap werd opgebouwd en vandaag is uitgegroeid tot een dynamiek die het hele schoolleven bezielt.

Van de natuur naar de planeet

De milieutop van Rio in 1992 wekte bij veel leerkrachten het bewustzijn dat het wel goed was om de leerlingen over de natuur te leren, maar dat dit op zichzelf onvoldoende was. Er moet ook aandacht worden besteed aan de andere aspecten van het systeem ‘Aarde’ en aan alles wat ertoe bijdraagt dat de bewoners van deze planeet al dan niet over de middelen beschikken om in hun behoeften te voorzien. Vandaag hebben thema’s als gezondheid, democratie, rechtvaardige noord-zuid betrekkingen en burgerschap op een heel natuurlijke manier hun plaats veroverd in het Robert Schuman Instituut.

Jongeren die baas zijn over hun toekomst

De 14 studierichtingen binnen het instituut hebben deze verschillende onderwerpen elk op hun eigen manier in de praktijk omgezet. Hoe kan een school kappers, koks, monteurs of tekenaars zo opleiden, dat ze in hun toekomstige beroep rekening houden met de toekomst van onze planeet ? Het is een essentiële uitdaging in ons onderwijs, die deze leerkrachten met veel succes hebben opgenomen. Ook al blijven bepaalde vragen nog onbeantwoord. Er werd een kalender opgesteld rond duurzame voeding, de school organiseerde een tentoonstelling rond de sociale impact en de gevolgen voor het milieu van de fabricatie van mobiele telefoons of jeans, er werd een videoreportage gemaakt over duurzame ontwikkeling, enz. Al deze initiatieven bieden de leerlingen de mogelijkheid om vaardigheden te ontwikkelen die hen beter voorbereiden bij het vinden van hun plaats in een duurzamere wereld.

ISO14001

Het beheer van de gebouwen, de administratie en de kantoren evolueerde volgens dezelfde principes. Maar liefst 42 verschillende afvalsoorten worden gerecycleerd in diverse ateliers. De verf en de onderhoudsproducten die de school gebruikt, worden gekozen op basis van hun lage impact op het milieu, gerecycleerd papier is de algemene regel,… In het kader van deze maatregelen werd enkele jaren geleden een milieuzorgsysteem ingevoerd, waardoor de school het ISO 14001 certificaat behaalde.

Zeg me wat je eet …

Het Robert Schuman Instituut stelde ook een handvest op met betrekking tot duurzame voeding, dat in de praktijk op talloze manieren wordt toegepast: de refter biedt biologische voeding aan, er zijn partnerships met kleine, plaatselijke producenten en de snoep- en blikjesautomaten werden vervangen door… een appelautomaat. De invoer van deze praktijken bracht meer dan eens een kleine revolutie teweeg, maar vandaag maken ze gewoon deel uit van het dagelijkse leven van de leerlingen en de leerkrachten.

Nieuwe grenzen

Is alles nu perfect in het Robert Schuman Instituut? Uiteraard niet. Er is nog heel wat werk aan de winkel. De participatie van de leerlingen en de ouders in het duurzame beleid van de school staat nog in z’n kinderschoenen. Er zijn plannen om een infrastructuur te bouwen die aangepast is aan het pedagogische project, maar de onderhandelingen om deze uit te voeren, zijn lang en omslachtig. Het ontbreekt de verantwoordelijken van deze instelling dus zeker niet aan boeiende uitdagingen.

In groep ecologisch tuinieren: dat is de even eenvoudige als krachtige formule achter het project ‘Samentuinen’ van de Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren (Velt). Velt biedt advies en ondersteuning aan personen of besturen die een samentuin willen oprichten of zich bij een bestaande tuin willen aansluiten. In 2013 ondersteunde de organisatie een dertigtal tuinen in Vlaanderen, waarbij naar schatting 360 gezinnen betrokken waren. Een samentuin is niet enkel ecologisch, hij zorgt ook voor sociale cohesie en groepsvorming.

Zonder kunstmest

Een samentuin is in de eerste plaats een ecologische tuin. “Je gebruikt compost en natuurlijke methodes om ziekten en plagen te bestrijden. Geen kunstmest en pesticiden dus, die een grote ecologische voetafdruk hebben en de bodem vervuilen”, vertelt Velt-directeur Jan Vannoppen. Door het lokale karakter van een samentuin wordt de keten van boer tot bord flink beperkt. Dat betekent meer seizoensgebonden voedsel en minder verpakkingsafval. Een haag en wilde bloemen maken van een tuin ook een toevluchtsoord voor bijen, lieveheersbeestjes en vogels.

Zen worden

“Vaak hebben mensen een stressvolle job, of sommigen hebben geen werk. Tuinieren samen met anderen is dan een manier om de eigenwaarde op te krikken”, legt Jan Vannoppen uit, “of om gewoon rustig en zen te worden”. Het publiek dat deelneemt aan een samentuin is heel gemengd: van hoogopgeleide tweeverdieners met kinderen tot jong- gepensioneerden. In de tuinen worden buurtfeesten georganiseerd en mensen komen er langs voor een babbel. Ook mensen in armoede en van buitenlandse origine werken op verschillende plaatsen mee in een tuin. Op die manier draagt een samentuin bij tot de sociale cohesie. Vaak is ook het gemeentebestuur betrokken partij.

Zelfredzaam

De deelnemers aan een samentuin maken afspraken tijdens een twee à drietal startvergaderingen. Van bij de opstart krijgen de lokale groepen ondersteuning van Velt. De organisatie leidt ook vrijwilligers op tot ʻpraktijkbegeleiders samentuinʼ. Het doel is dat een samentuin na 1 à 2 jaar zelfredzaam wordt. “Een samentuin sluit aan bij het gedachtegoed van transitie: mensen willen lokaal een bijdrage leveren tot een meer sociale en ecologische samenleving”, zegt Jan Vannoppen. “Bovendien toont het project aan dat economie meer is dan de markteconomie. Wat je zelf kweekt, hoef je niet meer in de supermarkt te kopen.”

Schmitz Digital Printing, dat gespecialiseerd is in het digitaal bedrukken van grote oppervlakken, waagde 7 jaar geleden een unieke sprong richting ecologisch printen en creëerde het «Green Attitude»-label. Deze ecologische visie werd over het hele productieproces ingevoerd. De EMAS-registratie in 2010 zette het label nog extra kracht bij. Binnen de drukkerij werd zelf een heus EcoTeam opgericht dat er elke dag opnieuw over waakt dat alle procedures streng worden nageleefd. Het bedrijf levert ook op het sociale vlak al heel wat inspanningen, maar wil die verwezenlijkingen nu ook laten certificeren. Tegelijkertijd wil het bedrijf, dat in 2013 vijftien werknemers telde, blijven groeien.

Een groene drukkerij

“Een drukkerij wordt vaak gezien als een vervuiler die niet alleen bomen kapt, maar ook schadelijke kleurstoffen en oplosmiddelen gebruikt. Ons bedrijf bewijst dag na dag het tegendeel”, constateert Bruno Schmitz, oprichter van Schmitz Digital Printing. De in Ciney gevestigde drukkerij probeert zo veel mogelijk ecologisch verantwoorde inkt te gebruiken, haar schadelijk afval tot een minimum te beperken en haar energieverbruik te reduceren. In 2013 wilt Schmitz het elektriciteitsverbruik met 30 % en het afval met 50 % verminderen. Een ander streefdoel is 75 % van alle afval te kunnen recycleren en daarnaast probeert Schmitz ook nog eens altijd op biologisch afbreekbare dragers te drukken. Het EcoTeam van 3 werknemers waakt dag na dag over de correcte uitvoering van het milieubeheersysteem.

De werknemer, een onmisbare schakel!

Met een stijgende omzet is Schmitz een gezond bedrijf dat 20 werknemers tewerk stelt. Elke werknemer krijgt    een heuse ‘milieubewijs’, waarop staat uitgelegd welke verantwoordelijkheden hij of zij heeft. Iedereen kan ook goede ideeën of voorstellen achterlaten in de ‘green box’. “Onze filosofie kan immers enkel in praktijk worden gebracht als iedereen zijn rol van onmisbare schakel in de keten erkent en als dusdanig ervaart”, verduidelijkt Bruno Schmitz. De crisis weerhoudt Schmitz er niet van om te blijven investeren en de werkgelegenheid te creëren. “Onze sector staat de laatste jaren sterk onder druk van erg goedkope drukkerijen uit het Oosten, vele collega’s hebben die moordende concurrentie niet overleefd”, betreurt Bruno Schmitz. Schmitz probeert immers economie, ecologie en welbevinden van de werknemer te combineren met regionaal verankerd ondernemerschap.