Leefmilieu

De Europese wateren blijken van slechte kwaliteit te zijn, waardoor ons recht op een gezonde leefomgeving op de helling komt te staan.

Het Healthy Water-programma van Surfrider Foundation koppelt bewustmakingsacties aan inzet op het terrein en wetenschappelijk onderzoek om gegevens te verzamelen over de kwaliteit van de zwemwaters in Europa. Dit project verenigt diverse vaardigheden, waardoor het een alomvattend karakter krijgt: Marc VALMASSONI, coördinator van de campagne ‘Water en gezondheid’, Clément MORENO, verantwoordelijk voor de dimensie participatief onderzoek, Lucille LABAYLE, aanspreekpunt lobbywerk voor het thema ‘Waterkwaliteit en gezondheid’, en Elena VIGNERTE, aanspreekpunt Foundation binnen de pool Partnerships.

Met de hulp van vrijwillige burgers (lokale groepen, ambassadeurs, leden...), die opgeleid en vervolgens ondersteund worden om een jaarlijkse controle uit te voeren en stalen te nemen rechtstreeks op hun grondgebied,  worden de gegevens geanalyseerd en verspreid om de vervuilde zones aan te geven. Met deze informatie kunnen lokale acties worden gevoerd, kan informatie over de vervuiling worden verspreid en kunnen de eisen van Surfrider Foundation kenbaar worden gemaakt aan groepen deskundigen en de Europese instellingen.

“Met de steun van het AETHER Fonds voor Toekomstige Generaties kan het projectteam de protocols en dus de verzamelde gegevens samenvoegen, door de acties op het terrein mee te financieren, evenals de kosten verbonden aan de labo-analyses, aan het opstellen van een handleiding voor de ‘watertesters’, en alles waardoor het project in zijn meest geslaagde vorm kan bestaan. Ten slotte is door deze meerjarige steun het voortbestaan en de impact van het project verzekerd in het licht van de wens om het op Europese schaal aan te pakken.”

Rasmus Van Heddeghem verdedigde zijn eindproef, met als titel Globale crisis, lokale oplossing? De weg naar een klimaattoets in het omgevingsrecht van het Vlaamse Gewest, in het kader van de master in de rechten, aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB).

Deze thesis onderzoekt hoe de mondiale klimaatcrisis op lokaal niveau kan worden aangepakt binnen het rechtssysteem. Het vertrekt vanuit een arrest van de Raad voor Vergunningsbetwistingen waarbij de vergunning van een tankstation in de gemeente Boechout in 2021 werd vernietigd vanwege conflicten met lokale klimaatdoelstellingen. Het onderzoek belicht de opkomst van klimaatrechtspraak in Vlaanderen en plaatst dit in een breder internationaal perspectief, zoals de Urgenda-zaak in Nederland en de Franse ‘Affaire du siècle’. Daarnaast wordt de invloed van klimaatwetenschap op het rechtssysteem onderzocht, waarbij nieuwe vragen ontstaan over de rol van de rechter en de overheid. Het onderzoek biedt inzicht in de wisselwerking tussen klimaatverandering en het recht, en suggereert mogelijke toekomstige ontwikkelingen binnen het Vlaamse omgevingsrecht. Het overstijgt disciplines door wetenschappelijke, filosofische en rechtstheoretische vragen te behandelen. De thesis geeft aanleiding tot verdere onderzoeksmogelijkheden, waaronder de invloed van Europees milieu- en klimaatrecht op het Vlaamse omgevingsrecht en de ontwikkeling van klimaatgerelateerde jurisprudentie. Het onderzoek benadrukt het belang van lokale acties en aanpassingen binnen het rechtssysteem om de klimaatcrisis aan te pakken.

Fien Vansevenant verdedigde haar eindproef, met als titel Zorgband Leie en Schelde als zorgderij. Verkenning van de verbinding tussen een publieke voedselstrategie en territoriale ontwikkelingskansen, in het kader van de master stedenbouw en ruimtelijke planning, aan de Universiteit Gent (UGent).

De masterproef van Fien richt zich op het historische landbouwpatrimonium van OCMW Gent in Laarne, Destelbergen, Nazareth en Merelbeke, in samenwerking met Zorgband Leie en Schelde. Het sociaal-ruimtelijk onderzoek, uitgevoerd tussen 2022 en 2023 binnen de stadsacademie, is geïnspireerd door de geplande herstructurering van zorgsite Lemberge. Het beoogt een vernieuwd masterplan met ruimtelijke ingrepen als stimulans voor een herziene zorgvisie. De focus ligt op alle Zorgband Leie & Schelde-sites, waarbij de verbroken link tussen historisch patrimonium en zorginstellingen wordt erkend. Een voedselstrategie wordt onderzocht in deze masterproef, met als doel de heropleving van de relatie tussen zorginstellingen en gronden, zowel voor bijdrage aan landbouwtransitie als voor meer controle over voedsel in de instellingen. Het onderzoek omvat twee luiken binnen een agro-ecologisch kader.

Deze masterproef omarmt duurzaamheid op meerdere fronten. Door de ontwikkeling van een doordachte voedselstrategie wordt niet alleen gebouwd aan een lokale gemeenschap, maar ook aan een veerkrachtig landschap. Het innovatieve concept van de Zorgderij, een integratie van ouderenzorg, historisch patrimonium en lokale landbouw, staat centraal. Het onderzoek herstelt de verbinding tussen zorg, landbouw, en voeding, waarbij gronden opnieuw toegankelijk worden gemaakt voor agro-ecologische landbouw. Drie concrete strategieën - Territoriaal, Patrimonium en Operationeel - bieden alternatieven op verschillende schaalniveaus. De oprichting van een stuurgroep, gericht op concrete taken en samenwerking met stakeholders, vormt een praktische uitvoering. De collages illustreren een lokaal verankerde voedselstrategie, en het onderzoek fungeert als een aanzet tot een debat over alternatieve, duurzame toekomsten. Kortom, de masterproef bouwt actief aan een alternatieve toekomst met duurzaamheid als kernwaarde.

Kirinyana Laureys, Elias Nouwen, Lowie Janssens, Tibo De Cuyper, Jan Segaert, Kobe Bot en Arne Vermeulen verdedigden hun eindproef met als titel STEM-fiets en STEM-versatie, in het kader van de professionele bachelor lerarenopleiding, aan de UCLL Hogeschool.

Een speelplaats is meer dan alleen speelgoed; het kan ook educatief materiaal bevatten waar kinderen actief leren terwijl ze bewegen. De praktijkonderzoek van deze jongeren richt zich op duurzaamheid in brede zin, met aandacht voor ecologie, economie en maatschappij. Ze ontwikkelden educatieve podcasts en een STEM-fiets ("Sciences, Technology, Engineering & Mathematics") om leerlingen te betrekken bij duurzame thema’s. De podcasts, gericht op leerlingen vanaf 10 jaar, behandelen onderwerpen zoals zonne-energie, WADI, koesterburen en energievormen. Ze integreren ook de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG’s) in hun aanpak, zoals kwaliteitsonderwijs, betaalbare en duurzame energie, en industrie, innovatie en infrastructuur. Samenwerking met onderwijs en bedrijven, inclusief partners zoals VLS Heilig Hart Heverlee, WeWatt, en UCLL eXPerience Lab, evenals financiële steun van de provincie cruciaal was essentieel om hun ideeën te realiseren, met aandacht voor de impact op de samenleving en het belang van vroege educatie over duurzaamheid. Het ontwerp van de STEM-fiets, gebaseerd op een eerdere versie van WeWatt, omvatte het verbeteren van geluidskwaliteit en duurzaamheid, evenals het toevoegen van een touchscreen en zonnepanelen. Een fiets waarmee de leerlingen zelf energie kunnen opwekken en inzicht krijgen in duurzame energie. Het resultaat is een innovatief product dat duurzaamheid en educatie combineert op de speelplaats. Voor de toekomst streven ze naar verdere verduurzaming van de fiets, uitbreiding naar andere scholen en locaties, en het delen van hun kennis en schema’s met leerkrachten voor bredere toepassing in het onderwijs.

Amber Claeys verdedigde haar eindproef met als titel Vergroening van begraafplaatsen in regio Haspengouw ‘Van een grauwe en grijze begraafplaats naar een serene plek die rust en nieuw leven ademt’, in het kader van de professionele bachelor agro- en biotechnologie - afstudeerrichting groenmanagement, aan PXL Hogeschool.

De gemeentes Alken, Borgloon, Gingelom, Heers, Kortessem en Wellen hebben hulp gezocht bij de Intergemeentelijke Onroerenderfgoeddienst (West) en het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren om hun begraafplaatsen te herzien. Het doel van de scriptie is om inzicht te krijgen in de kenmerken van Haspengouwse begraafplaatsen en de mogelijkheden ervan op het gebied van natuur, erfgoed, recreatie, enz. De scriptie onderzoekt het ontwerp en groenelementen van 61 begraafplaatsen in de genoemde gemeentes. Resultaten tonen aan dat droog Haspengouw meer begraafplaatsen heeft dan vochtig Haspengouw, en dat bevolkingsaantallen niet direct correleren met het aantal begraafplaatsen. Groenelementen op Haspengouwse begraafplaatsen zijn over het algemeen schaars, met meestal alleen grafbeplantingen, een haag en een paar bomen. De scriptie biedt ook zes ‘sereen’ uitgangspunten (Soortgericht, Ecosysteemdiensten, Recreatie, Educatie, Natuurverbinding) en een traject voor gemeentes om naar een groenere, multifunctionele begraafplaats te streven.

Vlaanderen telt meer dan 1.900 begraafplaatsen. Hoewel gemeenten steeds vaker overgaan tot vergroening van deze locaties, blijft het potentieel ervan grotendeels onderbenut. Niet alleen veranderen begrafenisrituelen en herdenkingen, maar er groeit ook een draagvlak om begraafplaatsen om te vormen tot multifunctionele ruimtes die bij het dagelijks leven horen. Toch ontbreekt het aan een gecoördineerde aanpak en blijven veel mogelijkheden onbenut. Deze scriptie wil een antwoord bieden op de vraag hoe gemeenten stappen kunnen ondernemen bij de (her)inrichting van begraafplaatsen. Door zes kernprincipes (S.E.R.E.N.) te hanteren, biedt het een leidraad voor gemeenten die willen transformeren naar groene, multifunctionele begraafplaatsen. Daarnaast illustreert het met praktijkvoorbeelden hoe deze principes in de praktijk kunnen worden toegepast. Laten we samen begraafplaatsen omarmen als integraal onderdeel van het dagelijks leven en denken in mogelijkheden voor een betere toekomst.

Sophia van Sloun verdedigde aan LUCA School of Arts haar eindproef in het kader van de professionele bachelor interieurvormgevingmet, met als titel Rooting for water. Routing for life.

“Rooting for water. Routing for life.” concentreert zich op de sapstromen van bomen en maakt ze hoorbaar via een zelf ontworpen klankkast van resthout en een DPA-microfoon. Dit project tracht het bewustzijn over de klimaatcrisis te vergroten door de relatie tussen de gezondheid van bomen en geluiden te benadrukken, waardoor mensen zich dieper kunnen verbinden met het milieu. Door kunst en wetenschap te combineren, wordt het thema toegankelijker voor een breed publiek. Het project belicht de impact van verminderde menselijke activiteit tijdens de pandemie en stimuleert bewustwording over onze invloed op het milieu, zelfs in ‘normale’ tijden. Deze innovatieve benadering kan leiden tot gedragsverandering en een diepere betrokkenheid bij duurzaamheid. Het project onderstreept het belang van een brede visie op duurzaamheid, waarbij economische, sociale en ecologische belangen worden geïntegreerd. Het streven naar een duurzamere toekomst vereist creativiteit, innovatie en een voortdurende inzet om te luisteren naar de natuur en te reageren op haar behoeften.

Protection des générations futures et de l’environnement : une représentation en justice possible et efficace ?

Le travail de Matthieu Liénard explore les dispositions du droit belge et européen susceptibles d’être invoquées en justice pour représenter les générations futures et protéger les êtres humains à venir. Après avoir décrit l’évolution de ce concept depuis son émergence, l’auteur présente les différents titulaires potentiels - publics comme privés-du droit d’agir en justice : ONU, États, ministère public, médiateurs, ombudsmen et associations. Résolument prospectif, ce travail interroge des notions comme le temps long dans la prise de décision juridique, l’équité entre les générations, l’intérêt supérieur de l’enfant, l’interdiction de discrimination, etc. Outre les droits humains, l’auteur analyse également des outils moins connus : responsabilité extracontractuelle, nouveau droit des biens, etc. Parmi ses conclusions : le droit des générations futures n’est pas encore effectif dans le droit belge, mais il sert d’ores et déjà de toile de fond à maintes décisions susceptibles d’enrichir, à terme, la jurisprudence et la doctrine.

A télécharger : Mémoire Matthieu Liénard

Étude de la bioremédiation par micro-organismes de sols pollués aux métaux et aux HAP

Florence Bridoux a étudié en laboratoire deux méthodes de bioremédiation destinées à répondre aux problèmes de pollution des sols : la bioaccumulation des métaux lourds et la biodégradation des hydrocarbures aromatiques polycycliques (HAP). Pour ce faire, elle a eu recours à la bactérie Pseudomonas putida, un mélange de micro-organismes utilisé à Fukushima et quatre champignons (Pleurotus ostreatus, Trametes versicolor, Phanerochaete chrysosporium et Macrolepiota rhacodes). Grâce à des méthodes de chimie analytique, elle a suivi dans le temps l’évolution de la concentration en polluants dans des échantillons de sols pollués provenant d’un centre de traitement des terres wallon. Elle a également caractérisé les sols d’un point de vue lithologique, granulométrique et organique. Ce travail lui a permis d’identifier les micro-organismes et les champignons les plus efficaces pour bioaccumuler les métaux et/ou biodégrader les HAP. Son travail plaide, notamment, en faveur d’une dépollution des sols directement sur site.

A télécharger : Mémoire Florence Bridoux

« Prescription de la nature » par les professionnels de santé en maison médicale : exploration en région liégeoise des perceptions, freins et leviers de cette pratique innovante

Nolwenn Lechien a exploré les opinions des professionnel·le·s de santé de 7 maisons médicales liégeoises en matière de « prescription de nature » en complément aux traitements médicaux traditionnels. Bien connue dans certains pays asiatiques et anglo-saxons, celle-ci consiste en une ordonnance recommandant explicitement à un·e patient·e de consacrer du temps à une activité en lien avec la nature. 69 professionnel·le·s ont été entendu·e·s : médecins généralistes, infirmier·e·s, kinésithérapeutes, assistant·e·s sociaux·ales, personnel administratif et de santé communautaire, etc. L’accueil général réservé à cette démarche est très positif, notamment en raison de son accessibilité financière et des croyances positives des professionnel·le·s de santé sur le contact avec la nature. Il bute néanmoins sur divers écueils potentiels : scepticisme des patient·e·s, risques d’essoufflement, manque d’encadrement, etc. Pour y faire face, Nolwenn Lechien recommande la modularité des prescriptions de la nature, la reconnaissance du concept par la Région wallonne et l’INAMI, une formation pour les médecins généralistes, une campagne de sensibilisation...

A télécharger : Mémoire Nolwenn Lechien