Landbouw & Platteland

Ce travail a été réalisé par trois étudiants inscrits dans des facultés différentes de l'UCL. Fruit de deux années de Master, il s'inscrit dans le cadre de la formation en création de PME. Adrien Dewalque, Simon De Roo et Angelo Rodriguez Garcia ont étudié la faisabilité de la création d'une entreprise axée sur la conception, la production, la distribution et la fourniture de maintenance pour des unités de micro-cogénération de petite puissance alimentées au biogaz à destination des agriculteurs wallons. Pour faire tourner ces installations, aucune culture énergétique n'est exigée, seuls les lisiers  et fumiers provenant du bétail bovin des exploitations locales étant requis. Un contrat de maintenance de sept ans est proposé aux éleveurs. Le business model mis au point est basé sur le système du tiers investisseur. L'offre proposée in fine aux agriculteurs concerne une unité de cogénération de 10 kW rentable après cinq à huit ans, vendue au prix de 138.000 euros. Baptisé Ogees, ce projet entrepreneurial s'inscrit dans le contexte de la réduction de la dépendance énergétique wallonne et européenne, et dans celui de la diversification des revenus des agriculteurs.

La culture des coraux: un outil de développement prometteur pour les communautés villageoises de pêcheurs de Madagascar. Et... pour l'écosystème marin.

Partout dans le monde, les récifs coralliens connaissent depuis trente à quarante ans une profonde dégradation de leur état de santé. A Madagascar, les régions où ces récifs sont implantés sont généralement des zones de pêche traditionnelle, où se pratique également la culture d’algues et d’holothuries. Dans sa thèse, Gildas Todinanahary analyse dans quelle mesure ces activités de prélèvements d’organismes marins pourraient être complétées par une activité de coralliculture soutenable, destinée tant au marché de l’aquariophilie qu’à celui la conservation des récifs et de la biodiversité. Pour évaluer le potentiel biologique et socio-économique de ce scénario, Gildas Todinanahary a réactualisé (notamment sur le plan génétique) des données biologiques anciennes, identifié les espèces de scléractiniaires (coraux durs, constructeurs de récifs) les plus intéressantes, étudié leur potentiel de reproduction naturelle, réalisé des simulations de transport et, enfin, mis au point un « business model ». Celui-ci a démontré que l’élevage de corail, en tant qu’activité complémentaire, pouvait bénéficier aux communautés pêcheuses villageoises du sud de Madagascar tout en contribuant à la conservation de l’écosystème marin.

La via campesina: un acteur international de poids vers la souveraineté alimentaire et une nouvelle forme de gouvernance mondiale.

La thèse de Priscilla Claeys est consacrée à La Via Campesina, réseau transnational de mouvements paysans rassemblant quelque 200 millions de petits agriculteurs au sein de 70 pays. Outre ses aspects conceptuels, le travail a consisté à mener plus de 110 entretiens et à participer à une soixantaine de réunions dans 13 pays de différents continents. Priscilla Claeys a étudié pourquoi et comment ce mouvement utilise les droits humains dans sa lutte pour la souveraineté alimentaire. Elle a analysé la lutte des paysans en faveur de la reconnaissance de nouveaux droits (à la terre, à la biodiversité, aux semences, ...). Elle a démontré que les mouvements paysans dépassent « le paradoxe de l’institutionnalisation », c’est-à-dire le risque de voir les droits perdre leur potentiel subversif et mobilisateur lorsqu’ils sont mis en oeuvre par les pouvoirs étatiques. Sa conclusion est qu’en cherchant à redéfinir les droits humains, la Via Campesina invite à un débat public sur l’avenir de la paysannerie mondiale et, plus largement encore, sur l’allocation des ressources naturelles.

De coöperatie maakt deel uit van de Luikse Voedselketen, brengt ruim 300 coöperanten samen en staat in voor korte bevoorradingsketens. Zo voorzien zij zichzelf van kwaliteitsvoeding. Het project steunt daarbij kleine ecologische telers die al dan niet afkomstig zijn uit het landbouwvak. De Compagnons de la Terre begeleiden ook traditionele landbouwers bij hun ecologische overgang.

In 2012 kocht een privé-koper (hij was geen professionele landbouwer) een bio-boerderij van 50 hectare. Door de schaarste aan landbouwpercelen, organiseerden de privé-koper en zelfstandige groentetelers van het Agentschap voor lokale ontwikkeling van Comblain-au-Pont zich om een gezamenlijk project van biologische landbouw uit te bouwen.

Niet lang daarna sloten andere zelfstandige telers en grondeigenaars zich aan bij de coöperatie. Deze samenvoeging leidde tot de ontwikkeling van een sociaal organisatiemodel voor telers en tot een grondig debat over het bestuur ervan. Honderden personen mobiliseerden zich voor een diepgaande hervorming van het Luikse voedingssysteem en 42 oprichters bouwden een nieuwe agro-ecologische productiesite uit in Mortier.

De coöperatie is geen koepel die topdown telers verenigt, maar wil een kennis- en administratief centrum zijn ten dienste van de landbouwers. Zo stelt ze contracten op voor zelfstandige telers en groepeert ze materiaal en andere middelen om die dan zo effectief mogelijk in te zetten.

Les Compagnons de la Terre wordt grotendeels door sociaal spaargeld mogelijk gemaakt. Het geld dient vooral om te investeren in grond en materiaal. Het systeem levert winstmarges op die de uitgaven van de exploitatie ruim dekken.
De coöperatie heeft een sociaal doel. Ze mikt op de creatie van een twintigtal duurzame jobs voor personen die zich sociaal en professioneel willen integreren in de samenleving. Een ander streefdoel is om in de voedingsbehoeftes van ongeveer 1000 Luikse gezinnen te kunnen voorzien.

De vereniging « La Ferme du Chant des Cailles » is sinds 2012 gevestigd in het hart van de sociale wijk « Le Logis » in Watermaal-Bosvoorde. Op een terrein van ruim twee hectare brengt ze verschillende projecten op het gebied van stadslandbouw bij elkaar. Ecologie en participatie staan centraal. 

Wijkbewoners nemen het voortouw in een gemeenschappelijke tuin en in het project “Duurzame wijk”. Dit project wil de sociale samenhang van de wijk versterken door de organisatie van ludieke activiteiten. In de gemeenschappelijke tuin kunnen bewoners terecht voor een gezonde en goedkope vrijetijdsbesteding in een aangename en ontspannen sfeer. De tuin bevordert ook de overlevering van planten- en natuurkennis, die in de stedelijke context vaak verloren is gegaan.

Daarnaast vinden er op het terrein verschillende beroepsactiviteiten plaats: er worden groenten geteeld en schapen gehouden voor het maken van kaas. De producten worden verkocht via het model van de SAGAL’s (Solidaire AankoopGroep voor Artisanale Landbouw). Ten slotte worden er ook pedagogische workshops rond geneeskundige kruiden georganiseerd.

In groep ecologisch tuinieren: dat is de even eenvoudige als krachtige formule achter het project ‘Samentuinen’ van de Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren (Velt). Velt biedt advies en ondersteuning aan personen of besturen die een samentuin willen oprichten of zich bij een bestaande tuin willen aansluiten. In 2013 ondersteunde de organisatie een dertigtal tuinen in Vlaanderen, waarbij naar schatting 360 gezinnen betrokken waren. Een samentuin is niet enkel ecologisch, hij zorgt ook voor sociale cohesie en groepsvorming.

Zonder kunstmest

Een samentuin is in de eerste plaats een ecologische tuin. “Je gebruikt compost en natuurlijke methodes om ziekten en plagen te bestrijden. Geen kunstmest en pesticiden dus, die een grote ecologische voetafdruk hebben en de bodem vervuilen”, vertelt Velt-directeur Jan Vannoppen. Door het lokale karakter van een samentuin wordt de keten van boer tot bord flink beperkt. Dat betekent meer seizoensgebonden voedsel en minder verpakkingsafval. Een haag en wilde bloemen maken van een tuin ook een toevluchtsoord voor bijen, lieveheersbeestjes en vogels.

Zen worden

“Vaak hebben mensen een stressvolle job, of sommigen hebben geen werk. Tuinieren samen met anderen is dan een manier om de eigenwaarde op te krikken”, legt Jan Vannoppen uit, “of om gewoon rustig en zen te worden”. Het publiek dat deelneemt aan een samentuin is heel gemengd: van hoogopgeleide tweeverdieners met kinderen tot jong- gepensioneerden. In de tuinen worden buurtfeesten georganiseerd en mensen komen er langs voor een babbel. Ook mensen in armoede en van buitenlandse origine werken op verschillende plaatsen mee in een tuin. Op die manier draagt een samentuin bij tot de sociale cohesie. Vaak is ook het gemeentebestuur betrokken partij.

Zelfredzaam

De deelnemers aan een samentuin maken afspraken tijdens een twee à drietal startvergaderingen. Van bij de opstart krijgen de lokale groepen ondersteuning van Velt. De organisatie leidt ook vrijwilligers op tot ʻpraktijkbegeleiders samentuinʼ. Het doel is dat een samentuin na 1 à 2 jaar zelfredzaam wordt. “Een samentuin sluit aan bij het gedachtegoed van transitie: mensen willen lokaal een bijdrage leveren tot een meer sociale en ecologische samenleving”, zegt Jan Vannoppen. “Bovendien toont het project aan dat economie meer is dan de markteconomie. Wat je zelf kweekt, hoef je niet meer in de supermarkt te kopen.”

Zoé Gallez est diplômée en droit et en gestion d'entreprise et a également suivi un master en microfinance. Riche d'une expérience en tant que juriste, notamment au sein de l'Agence-conseil spécialisée en économie sociale, comme assistante à l'UCL, et très engagée dans le monde associatif, elle travaille depuis 2013 chez Terre-en-vue. Cette coopérative a pour but de préserver les terres agricoles en Belgique francophone pour une agriculture durable. Concrètement, la coopérative rassemble l'épargne citoyenne locale et acquiert des terres agricoles pour les mettre à disposition de projets qui visent à produire des aliments de qualité, distribués aux populations locales, dans le respect de la terre et de l'humain.