Materialen & Afval

L'économie circulaire dans l'agro-alimentaire: quel avenir en Belgique au-delà des success stories?

Le thème de l’économie circulaire envahit de plus en plus l’espace public et le débat sociétal, s’appuyant sur de nombreuses "histoires à succès". Cette présence massive contraste avec le peu de recherches académiques en la matière, particulièrement dans le domaine agro-alimentaire. Philippine de Radiguès a questionné la durabilité et la réplicabilité des chaînes de production circulaire de ce secteur en Belgique. Sur la base d’une vingtaine de rencontres avec des acteurs très variés, représentant des entreprises de taille, nature et histoire très diverses, elle a identifié les principales opportunités et limites à l’expansion de l’économie circulaire. Parmi ces limites, la récurrence d’obstacles techniques, le flou juridique et réglementaire frappant les notions de "déchets" et de "coproduits" et la difficulté de s’étendre au-delà des marchés de niche. Ces difficultés frappent davantage les initiatives récentes, innovant dans de nouveaux produits et secteurs, que les entreprises qui pratiquent de longue date des formes d’économie circulaire sans être nécessairement identifiées comme telles.

Van de herstelling van stoelen tot de volledige herinrichting van kantoren: Nnof (Nearly New Office Facilities) geeft kantoormeubilair een tweede en zelfs derde leven.  Het bedrijf bouwt bestaand kantoormeubilair om tot nieuwe inrichtingen met een frisse look & feel, op basis van zo veel mogelijk gerecupereerde materialen. Goed voor het milieu (tot 70% minder afval) en voor de portemonnee. Nnof ontstond vanuit de holding PMC, een familiale groep van verhuisfirma’s die na de berekening van hun ecologische voetafdruk besloten een duurzame en toekomstgerichte richting op te gaan.

Frisse herinrichting

Nnof bouwt bestaand kantoormeubilair om tot nieuwe inrichtingen met een frisse look & feel, op basis van zo veel mogelijk gerecupereerde materialen. Het bedrijf kan naar eigen zeggen tussen 50 en 70 procent van het bestaand kantoormeubilair hergebruiken, en zelfs 95 procent van de stoelen. Voor de klant is een ʻgennoftʼ kantoor een stevige kostenbesparing.

Uitsparing van CO2

Door de recyclage van meubilair vermijdt Nnof de ontginning van nieuwe grondstoffen. Nnof ontwikkelde een analysetool voor de levenscyclus van producten, waarmee ze de milieubesparing van haar diensten kan becijferen. Per 200 werkplekken met een Nnof- herinrichting zou tot 17 ton CO2-uitstoot bespaard worden. En ook intern heeft Nnof oog voor ecologie. Op de site van het bedrijf vind je insectenhotels en een bloemenweide, en de medewerkers krijgen cursussen ecodriving.

Groei in crisistijden

Alle medewerkers van Nnof krijgen naast lessen Nederlands ook hef- en tiltechnieken aangeleerd, en training in sociale en interculturele vaardigheden. Nnof werkt ook samen met een beschutte werkplaats. Het bedrijf heeft een doorgedreven competentiebeleid, houdt regelmatige evaluaties en hecht veel belang aan opleiding en coaching. Daarnaast organiseert Nnof open vergadermomenten waarop alle medewerkers input kunnen geven voor de managementbeslissingen. Zo houdt het bedrijf de lijnen kort. “Op twee jaar tijd groeiden we van 120 tot 170 werknemers”, vertelt Anne Lenaerts van Nnof. “Dat is een mooie prestatie in tijden van crisis en een positief toekomstperspectief.”

De Limburgse firma Melotte is het eerste bedrijf ter wereld dat zich specialiseerde in Direct Digital Manufacturing (DDM): een volledig digitaal productieproces, van driedimensionaal ontwerp tot en met de afwerking. Door de verschuiving van vervuilende analoge maakmethodes naar deze digitale productietechnologie vermindert Melotte de schadelijke impact op het milieu met factor 8. Melotte gebruikt DDM onder andere voor dentale toepassingen zoals tandprothesen. Het pionierbedrijf telt 60 medewerkers intern en biedt werk aan nog eens 45 medewerkers in 9 verschillende designcenters, die al meer dan 25.000 patiënten een digitale tandprothese bezorgden.

Cradle to cradle

Door zo weinig mogelijk grondstoffen te gebruiken en afval te produceren, past Melotte het cradle to cradle-principe toe en reduceert het de milieu-impact van haar productieproces met factor 8. Er wordt geen water gebruikt tijdens de productie van de protheses, en met de restwarmte verwarmt het bedrijf haar kantoren. “In tegenstelling tot louter commercieel gedreven keuzes vestigt Melotte de aandacht op keuzes gemaakt voor het welzijn van een duurzame samenleving waar de mens en het milieu centraal staan”, aldus woordvoerster Hildi Willems.

Digitaal designers

Tandtechnicus is een knelpuntberoep in België. “Volgens de statistieken zal in de volgende 25 jaar slechts één tandtechnieker 8 actieve collegaʼs vervangen die anno 2011 aan het werk waren en geleidelijk aan met pensioen gaan”, legt Hildi Willems uit. Het feit dat het beroep niet aantrekkelijk is, heeft deels te maken met het ongezonde traditionele productieproces van prothesen. “Het gieten in was en dupliceren valt bij DDM volledig weg, waardoor wij het beroep heropwaarderen. Het is belangrijk om jongeren te enthousiasmeren. Dat doen we onder meer door ze op te leiden tot digitaal designer,” vertelt Hildi Willems.

Concurrentie van China

Melotte reduceert de productie- en levertermijn tot maximum drie werkdagen. Met haar sterke marktpositie wil het bedrijf de tewerkstelling in eigen land houden. China is de grote concurrent. “De Chinese loonkosten zullen onvermijdelijk stijgen”, aldus Hildi Willems. “Door de snelle veroudering van de eigen bevolking en de toenemende welvaart zal ook de vraag naar tandprotheses in China zelf toenemen. Meer dan hoog tijd dus om niet enkel bij Melotte maar ook wereldwijd het roer om te gooien, als we willen voorkomen dat een eenvoudig kunstgebit op zekere dag een duur luxeproduct wordt.”

CATAPA werd opgericht in 2005 en kan rekenen op een 100-tal vrijwilligers. De organisatie verricht onderzoekswerk en informeert en sensibiliseert rond de grondstoffenproblematiek. Ze focust daarbij op de problemen met grootschalige mijnbouw in Latijns-Amerika. Daartoe werkt CATAPA samen met sociale bewegingen en ngo’s in het Zuiden. CATAPA klaagt niet enkel de gevolgen van mijnbouw aan, maar informeert ook over meer milieuvriendelijke alternatieven zoals recyclage en urban mining (het herwinnen van metalen uit afval). Ze bouwt ook in Vlaanderen aan een breed netwerk van veelal jonge mensen, die zich engageren voor duurzame ontwikkeling.

Breed netwerk

“We bieden mensen een concreet engagement aan rond de Noord-Zuidproblematiek”, vertelt Charlotte Christiaens van CATAPA. De organisatie verricht onderzoekswerk, informeert en sensibiliseert rond de gevolgen van grootschalige mijnbouw in Latijns-Amerika. Daartoe werkt CATAPA samen met sociale bewegingen en ngoʼs in Latijns-Amerika, maar bouwt ze ook in België aan een breed netwerk.

Urban mining

Van smartphones en laptops tot afvoerbuizen en elektriciteitskabels: metalen gebruiken we allemaal. “De ontginning van grondstoffen gebeurt meestal in het Zuiden, en heeft daar grote schadelijke gevolgen”, legt Charlotte Christiaens uit. CATAPA klaagt die gevolgen aan, maar informeert ook over meer milieuvriendelijke alternatieven zoals recyclage en urban mining (het herwinnen van metalen uit afval). Met een publiekscampagne in samenwerking met de vzwʼs Netwerk Bewust Verbruiken en Ecolife wil CATAPA de problematiek bekend maken bij het brede publiek.

Internationaal seminarie

Overleg en participatie staan centraal bij CATAPA: zowel binnen de eigen organisatie als in samenwerking met haar partners in Latijns-Amerika. Ze organiseert ieder jaar een vormings- en een bewegingsweekend waaraan zowel nieuwe geïnteresseerden als ervaren leden deelnemen. En driejaarlijks is er een internationaal seminarie in Latijns-Amerika, waarop Belgische deelnemers lokale organisaties ontmoeten. “We zijn een heel open organisatie. We luisteren naar mekaar en iedereen kan voorstellen doen voor nieuwe initiatieven”, aldus Charlotte Christiaens. “De uitdaging is om vrijwilligers te blijven vormen en motiveren, want zij zijn het fundament van CATAPA”.

Gaëtan Duyckaerts est un des développeurs du système CIMEDE (Construction Industrielle de Maisons Evolutives Durables et Economiques), nouveau concept innovateur dans le monde de la construction en ossature bois. Développé au sein de l'Atelier de l'Avenir, il offre une certaine flexibilité aux solutions de logement, puisque les cloisons sont amovibles. La philosophie de Gaëtan Duyckaerts est de rendre l'immeuble meuble. Il travaille pour ce faire en réunissant industriels, universités et centres de recherche. Par ailleurs, l'Atelier promeut l'intégration socio-professionnelle par le travail de personnes sourdes et mal-entendantes. 

“Ons bedrijf heeft een vermogen van 6 miljoen euro, dat gerund wordt door een algemene werknemersvergadering die het sociale doel van de vereniging vooropstelt. Een model dat ons toelaat om 10 jobs per jaar te creëren en dat sinds 30 jaar.” (William Wauters, directeur van Terre)

Terre stelt één enkele ambitie voorop : werk bieden aan iedereen. Sinds zijn oprichting zestig jaar geleden, heeft de groep 300 jobs gecreëerd voor mensen die minder gemakkelijk toegang krijgen tot de arbeidsmarkt: laaggeschoolden, mensen met een handicap, ex-gedetineerden… De onderneming is sinds de begindagen actief in de sectoren van hergebruik en recyclage, maar zet nu ook in op duurzame ontwikkeling. Terre houdt rekening met sociale, economische en ecologische aspecten. Het hele ondernemingsmodel is bovendien gebaseerd op een participatief management dat je nergens anders terugvindt.

Toen in 2007 een grote klant wegviel bij de beschutte werkplaats Le Saupont in Bertrix, leidde dit tot een zware crisis. Dit verplichtte de organisatie om het roer radicaal om te gooien en te kiezen voor de ontwikkeling van meer diverse activiteiten, voor professionalisering en het investeren in een milieuvriendelijkere aanpak. Dit alles zonder de maatschappelijke ambities ten opzichte van hun gehandicapte werknemers uit het oog te verliezen.

Jarenlang was de hoofdactiviteit van de werkplaats de verpakking van goederen voor een grote klant, die vaste, regelmatige bestellingen plaatste. Tegelijk werd een houtafdeling uitgebouwd, waar meer transportpallets werden vervaardigd. De markt was stabiel en het was zelfs niet nodig om nieuwe klanten te gaan zoeken of te diversifiëren. Maar de crisis heeft de situatie veranderd. De onderneming stond voor de keuze: evolueren of een groot aantal van de activiteiten stilleggen – en dus ook een aanzienlijk deel van het kwetsbare personeel op straat zetten. De uitdaging was enorm: de activiteiten diversifiëren om nieuwe klanten aan te trekken, al het personeel opnieuw opleiden zodat niemand uit de boot valt en de milieuaspecten in de onderneming optimaliseren om te besparen.

Op economisch vlak was de diversificatie een succes. Le Saupont kan vandaag instaan voor een groot deel van de fases van het productieproces van een heleboel producten. Sociaal werd er ingezet op opleiding en vorming van het personeel met als hoofddoel: geen ontslagen! Ze verkleinden hun ecologische voetafdruk door de ingebruikname van nieuwe gebouwen, een systeem van tri-generatie en een verregaand sorteer- en recyclagesysteem. Vandaag telt het bedrijf 250 medewerkers. Hoewel de toekomst onzeker blijft, zorgt het dynamisme van het bedrijf en het respect voor zijn basiswaarden dat de organisatie de uitdagingen de baas kan.

Yellow Events ontstond in 2006 en is gespecialiseerd in het bedenken, ontwikkelen en coördineren van evenementen. Sinds 2008 staat het team van Yellow Events in voor de organisatie van evenementen die “mens en natuur voorop zetten”. Het kader creëerden ze aanvankelijk zelf met een lijst van 150 sociale criteria en milieuvereisten. Om de communicatie met haar klanten te bevorderen, gebruikt  de organisatie een eenvoudig hulpmiddel dat het duurzaamheidsgehalte van een evenement op een visuele manier voorstelt.

De economische crisis heeft allesbehalve een rem gezet op de ambities van Yellow Events op het vlak van milieu en duurzame ontwikkeling.  Zo behaalde de organisatie in 2013 het EMAS certificaat en de ISO 14001- norm. En de ambities reiken nog veel  verder…