Brussels Hoofdstedelijk Gewest

PEOPLE & PLANET – Duurzame voeding in een stedelijke context
Duurzame voeding vormt het hart van de verschillende projecten. De groentetelers en schapenhouders hebben geen officieel bio-label, maar respecteren wel het lastenboek. Ze helpen mee de biodiversiteit verbeteren en de mest van de schapen wordt gebruikt voor het telen van groenten.
Wijkbewoners en klanten worden erg betrokken bij de productie. Zij helpen onder andere met onkruid wieden en slakken weghalen. In het kader van de SAGAL betalen ze een vaste jaarlijkse bijdrage en mogen ze vervolgens zelf de benodigde verse groenten plukken voor eigen consumptie. Wijkbewoners krijgen op die manier opnieuw voeling met de landbouwrealiteit en de stadslandbouwers kunnen hun kennis en ervaringen met hen delen.
Daarnaast onderhouden de wijkbewoners een gemeenschappelijke tuin en compost, organiseren ze onder andere bezoeken aan de boerderij, workshops en een ruilbeurs voor zaden en stellen ze percelen ter beschikking aan scholen en intergenerationele projecten.

PARTICIPATORY GOVERNANCE – Collectieve intelligentie en energie
De burgerinitiatieven bestaan dankzij de energie en de collectieve intelligentie van de betrokken vrijwilligers. Ieder krijgt erkenning voor zijn bijdrage en beslissingen worden in consensus genomen. Wanneer dit onmogelijk blijkt, wordt uitzonderlijk gestemd. In de praktijk is dit niet altijd gemakkelijk, maar het is een heuse leerschool op het gebied van democratie. De wijkbewoners verwerven knowhow die het samenleven kan bevorderen, ondanks de verschillende achtergrond.   
Een vertegenwoordiging in de Raad van Bestuur en in de Algemene Vergadering verzekeren de betrokkenheid van de wijkbewoners en professionals bij beslissingen over de projecten. Daarnaast bestaat er ook een reeks van werkgroepen over specifieke thema’s.

PROSPERITY – Samen werken aan een eerlijk loon
Het beheer van de professionele activiteiten op de site wordt opgenomen door verschillende collectieven van initiatiefnemers: 3 herders, 6 tuinbouwers en 3 herboristen. Zij trachten op basis van activiteiten een eerlijk loon te verwerven, wat een hele uitdaging blijkt. Bijsturingen van het model werden uitgewerkt in overleg met de vrijwilligers en wijkbewoners, onder andere met betrekking tot de tarieven, de oogstperiodes en –uren en de communicatie.

 

PLANET – Zuinig met energie en met materiaal
Naast de uitzonderlijke energieprestaties, scoort het geselecteerde paviljoen ook zeer sterk op het gebied van materiaalgebruik: de houten gevelbekleding aan de buitenkant bestaat uit recuperatiehout. De lampen, het sanitair en de kitchenette komen uit een gebouw in afbraak en de meubels werden gemaakt uit werfafval.
Daarnaast is er ook nagedacht over water- en energiegebruik, afvalbeheer en de impact op de omgeving.

PEOPLE & PROSPERITY – Polyvalent inspelen op stedelijke noden
De snelle technische evoluties in de bouwsector en het hoge aantal jongeren dat ongekwalificeerd uitstroomt, stellen het onderwijs voor grote uitdagingen. De motiverende uitdaging, de interdisciplinaire aanpak en de begeleiding door ervaren vaklui, maken deze wedstrijd een uniek pedagogisch concept. Het initiatief heeft ook een belangrijke symbolische waarde: het draagt bij tot een positiever imago van het beroepsonderwijs en toont aan dat passiefbouw een haalbare kaart is.
Ook het ontwikkelde product heeft een maatschappelijke meerwaarde: de modules kunnen heel flexibel ingezet worden om in te spelen op stedelijke noden, zoals tijdelijke klasruimtes tijdens de renovatie van schoolgebouwen, opvangcentrum voor daklozen of personen op de wachtlijst voor een woning, een tijdelijk vormingscentrum op een werf voor leerlingen bouw, studentenwoningen…
De keuze voor een modulair ontwerp in houtskeletbouw, dat in een atelier gebouwd kan worden, laat bovendien toe de kosten te drukken. De keuze voor inheemse houtsoorten, komt bovendien de lokale economie ten goede.

PARTICIPATORY GOVERNANCE – Onderwijs en arbeidsmarkt slaan de handen ineen
Voor deze wedstrijd sloegen, naast het Brussels Beroepsreferentiecentrum voor de Bouwsector, 7 scholen, een universiteit en 8 bedrijven uit de bouwsector de handen ineen. Een veelbelovende aanpak om de kloof tussen deze verschillende sectoren te overbruggen!

PROSPERITY

De eengezinswoning is compact en de gebruikte technieken en de toegepaste afwerking werden eenvoudig gehouden. Voor het houten skelet werd een beroep gedaan op prefabricatie. Verder werd bewust gekozen voor een gedeeltelijk zelfbouwpakket en voor natuurlijke materialen die goedkoop zijn maar daarom niet minder technisch performant. De kosten bij het wonen zijn tot een minimum beperkt.

PEOPLE

Het welzijn van de bewoners is de absolute prioriteit bij deze woning. De gebruikte materialen werden precies in functie van het wooncomfort, de luchtkwaliteit, de vochtigheidsgraad, het thermisch, akoestisch, visueel, tactiel comfort... gekozen. Verwarming gebeurt door middel van de aangename stralingswarmte die de centraal ingeplante massieve CO2-neutrale kachel afgeeft, hiermee wordt voldaan aan de verwarmingsbehoefte van de inwoners (geschat op 41 kWh/m²).

PLANET

De lage-energiewoning is goed geïsoleerd met een doorlopend isolatieschild en maakt maximaal gebruik van de warmte en het licht van de zon. Zowel bij de keuze van de materialen als bij de installatie werd nauwgezet gelet op een zo laag mogelijke ecologische voetafdruk en een zo positief mogelijke CO2-balans. De houtskeletbouw werd geïsoleerd met strobalen en hennepbeton, materialen die biologisch afbreekbaar en goedkoop zijn, een grote thermische inertie hebben en op natuurlijke wijze de vochtigheidsgraad regelen. De keuze om in de stad te gaan wonen beperkt het aantal verplaatsingen en stimuleert zachte mobiliteit.

PARTICIPATION

Het participatieve aspect bij deze woning groeide op een organische manier, vanaf de plannen van het koppel tot de uitvoering door de algemene aannemer die samen met de architect-bouwheer naar innovatieve technische oplossingen zocht om de woning te realiseren.
 

PLANET - DE NATUUR IN DE STAD

Door aan duurzame landbouw te doen in de stad, helpt de vereniging de biodiversiteit te vrijwaren en wijken gezellig te maken. Tegelijk helpt ze ook de afstand tussen de producenten en de consumenten te verminderen. Het is een manier van produceren die de ecologische voetafdruk gevoelig verkleint en die tegelijk buurtbewoners dichter bij elkaar brengt. De hobbytuiniers ontmoeten professionals die hen sensibiliseren op vlak van voedselveiligheid en een goede voeding. Ook de productie is ecologisch, aangezien elke plant, elke groente, geteeld is volgens een principe van ‘eco-functionaliteit’, die een hoog productieniveau wil creëren zonder daarbij de grond uit te putten. Er worden geen pesticiden of chemische stoffen gebruikt, maar er wordt wel gebruik gemaakt van alternatieve energiebronnen zoals waterteelt. Het accent ligt op weinig gebruikte technieken binnen de duurzame landbouw: het gebruik van compost, daktuinen, combinaties van groenten die elkaar versterken en noem maar op.

PROSPERITY - DUURZAME TEWERKSTELLING EN NIEUWE PERSPECTIEVEN

Er is een grote vraag naar tewerkstelling én een groot aantal hectaren bewerkbare landbouwgrond in de Brusselse regio. Daarom biedt Eco-Innovation tijdelijke contracten van zes maanden aan binnen het domein van de tuinbouw. Van de acht mensen die vorig jaar opgeleid werden, kregen er twee een vast contract. Zij versterken het bestaande team van 13 medewerkers. “De jobs die we creëren willen we behouden door verse producten te verkopen, moestuinen aan te leggen en toeristische activiteiten rond deze tuinen uit te bouwen”, zegt Frédéric Morand, gedelegeerd bestuurder van Eco-Innovation, die ook de komende jaren nog extra personeel wil aanwerven.

Eco-Innovation is vastbesloten om te blijven groeien, en richt daarom in de herfst van 2012 de coöperatieve “Vert d’Iris” op, die de moestuinen op een duurzame manier zal uitbaten. Vandaag zorgt de verkoop van de groenten voor een derde van de inkomsten van de vereniging, de rest komt van subsidies. “Het doel is om in de komende jaren voor 80% zelfbedruipend te worden”, zegt Frédéric Morand.

PEOPLE - DE HANDEN IN DE AARDE

De moestuinen zijn niet enkel toegankelijk voor de tuiniers en de omwonenden, maar ook voor educatieve bezoeken van scholen en verenigingen. “Iedereen die zin heeft om zijn handen in de aarde te steken en die graag het contact met de natuur wil herontdekken, is welkom”, zegt Valérie Anne Semal, verantwoordelijke van de moestuin “Betteraves enz.” in Neerpede. “Ik denk dat mensen meer en meer willen weten wat ze eten, waar het vandaan komt en hoe het gemaakt is.”

PEOPLE- Un outil d’intégration sociale

La Ferme donne de l’emploi à 170 travailleurs dont 140 sont atteints d’un handicap modéré. Une diversité de métiers y sont développés : jardinerie, élevage de poulets fermiers, épicerie bio, entretien et aménagement de jardins « naturels » sans pesticides, estaminet, boulangerie artisanale, manutention, ferme d’animation pour les enfants,… Chaque activité développée se doit d’être adaptée aux capacités des travailleurs, mais aussi, socialement épanouissante, suffisamment rémunératrice, et respectueuse de l’environnement. « On sous-entend parfois que les personnes atteintes d’un handicap vieillissent prématurément, souligne Benoît Ceysens, le directeur. Pour nous, il suffit de leur offrir une activité valorisante et elles repartent ! »

PLANET- Des bâtiments à la pointe de l’écologie

Outre ses activités « vertes », les bâtiments abritant les activités de la Ferme ont été construits de manière écologique. Un nouvelle construction, qui abrite depuis 2010 la section manutention, a été primé « Bâtiment exemplaire » en Région bruxelloise. Isolé selon les standards passifs, il est recouvert de panneaux solaires qui permettent de couvrir 30% des besoins en électricité du bâtiment. Quant aux déchets du jardin, ils sont compostés avant d’être vendus ou réutilisés - notamment - pour alimenter la chaudière du nouveau bâtiment.

PARTICIPATION- Une ouverture vers l’extérieur…

Toutes ces démarches savamment combinées font de la Ferme Nos Pilifs un véritable havre de paix au milieu de la ville. Les habitants du quartier empruntent le sentier vert pour les promenades en famille, au milieu des chevaux, des boucs et des poules, déjeunent au restaurant les produits de la ferme, et font leurs achats d’aliments sains à l’épicerie. « Les activités sont ouvertes sur le quartier, insiste Benoît Ceysens. Le contact a toujours été favorisé entre nos travailleurs et le monde extérieur. »

PROSPERITY- « Plus personne ne vit d’amour et d’eau fraîche »

Au niveau financier, la Ferme parvient à couvrir 60% de ses besoins grâce à ses activités. Le solde est pris en charge par les pouvoirs publics pour compenser notamment le manque de productivité et les frais d’encadrement des travailleurs. « Plus personne ne vit aujourd’hui d’amour et d’eau fraîche, plaisante Benoît Ceysens. La dimension économique est primordiale pour la réussite de notre projet et la rencontre de nos objectifs. »

LES CLES DU SUCCES

• Le bien-être des employés reste le fil rouge dans le travail journalier et le développement du projet. Au P de people, ils ont ajouté le P de plaisir.
• De là, l'organisation s'est développée de manière organique : non pas selon un plan fixe ou une stratégie définie, mais en réagissant aux possibilités qui se sont offertes. La Ferme Nos Pilifs s'est développée comme une spirale où chaque problème est abordé étape par étape et les a guidés dans les autres P du développement durable.
• Trois éléments ont été essentiels: la passion, la créativité et des porteurs de projets engagés.

LEUR DEFI ACTUEL

Niché dans un des derniers coins de campagne de Bruxelles, Nos Pilifs se veut un lieu de détente familial ouvert à tous. La sortie de terre de 300 logements aux portes mêmes de la ferme constitue pour ses responsables un véritable défi en terme d’intégration.

PROSPERITY

Door samen bouwgrond aan te kopen en te bouwen zonder externe projectontwikkelaar, kon tot 20 à 30% goedkoper worden gebouwd. Bovendien werden de appartementen naakt afgeleverd zodat iedereen het kon inrichten naar eigen mogelijkheden, persoonlijke afwerkingsmaterialen in groep kon aankopen of zoveel mogelijk zelf kon doen. Ook werd er van in de ontwerpfase over gewaakt verschillende soorten appartementen te creëren, met variabele oppervlaktes en aangepaste economische waarden. De aankoopprijzen van appartementen verschillen naargelang de oppervlakte en de ligging. Het goedkoopste appartement kost 1 200 euro pervierkante meter.

PEOPLE

De bewoners van Brutopia genieten van een enorm goed thermisch en akoestisch comfort. Er werd optimaal gebruik gemaakt van de oriëntatie van het gebouw en waar nodig werden ingrepen gedaan om zoveel mogelijk natuurlijk licht in elk appartement te laten binnenvallen. Alle appartementen hebben een open indeling. Terassen, brede paden en een gemeenschappelijke tuin moeten het leven voor iedereen aangenamer maken. Hoewel elke ‘Brutopist’ zijn eigen appartement heeft, delen ze naast leefruimten, ook dezelfde waarden en een duurzame levensstijl.

PLANET

Bij de bouw van de 27 passieve appartementen en de 2 lage-energie-appartementen werd zoveel aandacht besteed aan een optimale thermische isolatie en een perfecte luchtdichting dat bijverwarming strikt gezien niet meer noodzakelijk is. Gerecupereerd water van het Brutopia-dak en van het dak van het aanpalend sportcentrum voorziet in de waterbehoeften van tuin, wasplaats en alle appartementen, net zoals zonnepanelen in de elektriciteitsbehoeften voorzien. Bovendien is er ook een « Groen Boekje » waarin alle engagementen van de bewoners staan neergepend om ecologisch verantwoord te wonen en te leven. Voor al deze ecologische maatregelen sleepte het project in 2009 al de prijs « Voorbeeldgebouw » van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in de wacht.

PARTICIPATION

Zowel het bouw- als het woonproces worden participatief bestuurd door middel van verschillende werkgroepen. Brutopia voorziet in veel ontmoetingsruimtes. Voor de bewoners is er o.m. een gemeenschappelijke tuin, moestuin, wasruimte, fietsenstalling, autostandplaats met 2 gedeelde auto’s en een polyvalente ruimte. De opening naar de buurt toe is verzekerd dankzij het feit dat er zich op de benedenverdieping een energieloket en een dagcentrum voor bejaarden uit de buurt bevinden.

SUCCESFACTOREN

Eén van de belangrijkste succesfactoren van Brutopia is zonder twijfel de pragmatische instelling van de kerngroep. Zij stelden één belangrijke regel centraal : dat er zo weinig mogelijk regels zijn. Andere succesfactoren zijn de veelheid aan competenties binnen de kerngroep en de gedeelde passie voor dit project.

Bij de selectie van de groep bewoners werden geen criteria opgelegd aan geïnteresseerden om een diverse groepssamenstelling te bekomen. Tijdens het proces heeft men echter keuzes gemaakt die de diversiteit ten goede komen. Zo zorgt de grote variatie in de prijs van de appartementen voor een mix van inkomens. De unieke manier om inzet te valoriseren, maakt dat mensen die veel tijd in het project steken, hiervoor beloond worden, terwijl het anderen ook de mogelijkheid geeft om minder tijd te investeren. Het zorgde er ook voor dat mensen de mogelijkheid hadden om in de loop van het project in te stappen.

Prosperity

De gezinnen genieten van het financiële voordeel van de samenaankoop, terwijl ze toch elk hun privacy hebben. Door samen te bouwen hebben ze de kosten kunnen beperken en zijn ze zelfs onder de vooropgestelde prijs gegaan met een uiteindelijke prijs van 1.100 €/m2.

People

Het wooncomfort overstijgt vlot dat van een klassieke woning op vlak van luchtkwaliteit, verwarming, akoestiek. De 14 woningen gebouwd op 7 percelen beschikken over een tuin op het gelijkvloers en een balkon op de verdieping. Bovendien zijn de woningen moduleerbaar en aanpasbaar aan de noden van de gezinnen die vaak uit verschillende cultuur komen. Ze kunnen ook aangepast worden aan de levensfase van de bewoners.

Planet

De kenmerken van een passiefhuis – een goede isolatie, vensters gericht op het zuiden, een goede verluchting – mogelijk om 90% van de energiekosten te besparen. Met 40 m2 zonnepanelen op het dak, recuperatie van regenwater en de keuze voor duurzame materialen zoals gecertificeerd hout, besparen de bewoners jaarlijks 41.000 kg CO2-uitstoot.

Participation

Het slagen van dit project toont het belang aan van het betrekken van alle actoren gedurende alle stappen van het bouwproject: de architect, de gemeentelijke diensten, maar ook de families die nu leven in een ruimte die aangepast is aan hun cultuur en hun manier van leven. Hun enthousiasme is besmettelijk. Sommigen zijn echte ‘ambassadeurs van de hoop (l’Espoir) geworden’, die hun ervaringen rond duurzaamheid delen met andere mensen van de wijk.